ველოსპორტის ისტორია

ველოსპორტი (ფრანგ. velocipede <</span> ლათ. velox _ სწრაფი, pes _ ფეხი). სპორტის სახეობა, რომელიც მოიცავს ველოსიპედით ტრეკზე და გზატკეცილზე რბოლას, ველოკროსს, მაუნთინბაიკს (სამთო დაშვება), ფიგურულ ტარებას, ველობურთს, ველოპოლოს.

მსოფლიოს ჩემპიონატი ტრეკზე რბოლაში იმართება 1893 წლიდან, საგზატკეცილო რბოლაში — 1921-იდან, ველოკროსში _ 1950-იდან; ოლიმპიური თამაშების პროგრამაშია: 1896-იდან — კაცები, 1984-იდან — ქალები.
ველოსიპედის ისტორიული საწყისები კამათის საგანს წარმოადგენს. ველოსიპედიზმის ისტორიის საერთაშორისო კონფერენციის (ICHC – 1990 წლიდან ყოველწლიურად ტარდება სხვადასხვა ქვეყანაში ) მასალების მიხედვით, ველოსიპედის,როგორც თვითმოძრავი ორთვლიანი მექანიზმის ისტორია, XIX საუკუნეში იწყება. თუმცა, არსებობს 1493 წლით დათარიღებული ნახატი, რომელზეც გამოსახულია ველოსიპედის მსგავსი მექანიზმი და რომელიც ეკუთვნის ლეონარდო და ვინჩის მოსწავლეს, ჯიაკომო კაპრიოტის. თვით ლეონარდო და ვინჩიმ მიაგნო ჯაჭვური გადაცემის პრინციპს (აღწერილია 1435 წელს შესრულებულ ნახატზე), მაგრამ ეს აღმოჩენა მხოლოდ ხუთი საუკუნის შემდეგ განხორციელდა. საეჭვოდაა მიჩნეული ფრანგი კომტ დე სივრაკის განცხადება, რომ მან 1791 წელს გამოიგონა ორთვლიანი მექანიზმი, რომელსაც “ცელერიეფერი” დაარქვა. დანამდვილებით ცნობილია, რომ 1817 წელს გერმანელმა კარლ ფონ დრეიზმა შექმნა “Lauftmashcine” (მრბოლი მანქანა), რომელსაც პრესამ ჯერ დრეზინა, შემდეგ კი ველოსიპედი უწოდა. ფონ დრეიზის თქმით, ხის ორთვალა მექანიზმის, როგორც ცხენის ერთგვარი შემცვლელის გამოგონება განაპირობა 1816 წლის გვალვამ და შიმშილმა. 1817 წელს მანჰეიმში მან თავისი მექანიზმით 13 კილომეტრი ერთ საათზე ნაკლებ დროში დაფარა. 1860-იან წლებში საფრანგეთში ველოსიპედის წინა ბორბალს პედლები გაუკეთეს. ექსპერტებს ჯერ არ აქვთ გარკვეული, ვინ იყო პირველი ამ საქმეში – ერნსტ მიშო, პიერ ლალემენტი თუ ალექსანდრ ლეფევრი. 1879 წელს ინგლისელმა ჰენრი ლოუსონმა შექმნა ველოსიპედი ჯაჭვური გადაცემით, 1888 წელს კი ჯონ ბოიდ დანლოპმა _ პნევმატური საბურავით. XIX საუკინის ბოლოს ველოსიპედმა კონსტრუქციულად თანამედროვე სახე მიიღო.
ველოსპორტის დაბადების თარიღად მიჩნეულია 1868 წლის 31 მაისი, როცა პარიზში (პარკი სენ-კლუ) გაიმართა პირველი რეგისტრირებული რბოლა 2 კილომეტრზე. გაიმარჯვა ინგლისელმა ექიმმა ჯეიმს მურმა, რომელმაც ერთი წლის შემდეგ პირველი საგზატკეცილო რბოლაც მოიგო: პარიზ-რუანის 120-კილომეტრიანი ტრასა საათში საშუალოდ 12,4 კმ სიჩქარით გაიარა. ველოსპორტში პირველ რეკორდსმენად ითვლება ასევე ინგლისელი სპორტსმენი, ვინმე დოდსი. მან 1876 წლის 25 მარტს 1 საათში 25 კმ და 508 მ დაფარა.
ტრეკზე პირველი ველორბოლა მოეწყო ინგლისში 1868 წელს. იმდროინდელი ტრეკი იპოდრომის ტიპის, ოვალური მინდორი იყო. მოგვიანებით შენდებოდა თიხის, წიდისა და ბეტონისსაფრიანი ტრეკები 20-35-გრადუსიანი ვირაჟებით. XIX საუკუნის მიწურულს ველოსპორტი სწრაფად განვითარდა ევროპის მრავალ ქვეყანაში, ამერიკასა და ავსტრალიაში. გერმანიაში პირველი ველოშეჯიბრება მოეწყო 1882 წელს, რუსეთში _ 1883 წელს.
1970-იან წლებში ველოსპორტის ცალკე სახეობად ჩამოყალიბდამაუნთინბაიკი (ინგლ. mountain _ სამთო, bike _ ველოსიპედი), ანუ სამთო დაშვება, რომელიც აერთიანებს სამთო რბოლის ძირითად დისციპლინებს (მთიდან სწრაფდაშვება, რბოლა დასერილ ადგილებში, წინაღობათა გადალახვა, მთაზე ასვლა, ტრიუკები და ხტომები). პირველი სპეციალური სამთო ველოსიპედი დააპროექტა ამერიკელმა კონსტრუქტორმა გარი ფიშერმა, მანვე დაიწყო ამ ველოსიპედების სერიული წარმოება. 1969 წლიდან იმართება მსოფლიოს ჩემპიონატები, 1996 წელს კი სამთო დაშვება ოლიმპიური სახეობა გახდა. მაუნთინბაიკის ცალკეულ დისციპლინათა უმეტესობას სპორტის ექსტრემალურ სახეობებს მიაკუთვნებენ.
ველოსპორტი ყველა ოლიმპიადის პროგრამაში შედიოდა. 1896-1924 წლებში შეჯიბრების პროგრამა არაერთხელ გადაისინჯა. მაგალითად, პირველ თამაშებში პროგრამაში იყო ველოსპორტის 6 დისციპლინა, მეორეში _ 1, მესამეში _ 7. 1928-92 წლებში მნიშვნელოვანი ცვლილებები არ მომხდარა, 1996 წლიდან კი პროგრამას დაემატა ქალთა და კაცთა საგზატკეცილო ინდივიდუალური რბოლა და სამთო ველოსპორტი, დისციპლინების რაოდენობა 14-მდე გაიზარდა. პირველი ოლიმპიური ჩემპიონი იყო ფრანგი პაულ მასონი, რომელმაც მოიგო ჰიტი ადგილიდან, სპრინტი 2000 მ და რბოლა 10000 მ. ოთხგზის ოლიმპიური ჩემპიონია მარკუს ჰერლი (აშშ), 3-3 ოქროს მედალი აქვთ მოპოვებული დანიელ მორელონს, პაულ მასონს და ფლორიან როუსს (სამივე _ საფრანგეთი).

ველოსიპედისტთა საერთაშორისო კავშირი (Union Cycliste Internationale – UCI) დაარსდა 1900 წლის 14 აპრილს პარიზში (საფრანგეთი). დამფუძნებელი ქვეყნები: აშშ, ბელგია, იტალია, საფრანგეთი და შვეიცარია. აერთიანებს 159 ქვეყნის ფედერაციას და 5 კონფედერაციას.
ევროპის ველოსპორტის კავშირი (Union Europeenne de Cyclisme – UEC) დაარსდა 1990 წელს. აერთიანებს 47 ქვეყნის ფედერაციას.

საგზატკეცილო ველორბოლა
მსოფლიოს ჩემპიონები -კაცები

1927 ალფრედო ბინდა, იტალია
1928 გეორგ რონსი, ბელგია
1929 გეორგ რონსი, ბელგია
1930 ალფრედო ბინდა, იტალია
1931 ლეარჩო გუერა, იტალია
1932 ალფრედო ბინდა, იტალია
1933 გეორგ სპეიჩერი, საფრანგეთი
1934 კარლ კაერსი, ბელგია
1935 ჟან აერტსი, ბელგია
1936 ანტონინ მაგნე, საფრანგეთი
1937 ელოი მეულენბერგი, ბელგია
1938 მარსელ კინტი, ბელგია
1946 ჰანს კნეჰტი, შვეიცარია
1947 თეოდორ მიდელკამპფი, ჰოლანდია
1948 ბრიეკ სჰოტი, ბელგია
1949 რ. ვან სეენბერგენი, ბელგია
1950 ბრიეკ სჰოტი, ბელგია
1951 ჰერდი კუბლერი, შვეიცარია
1952 ჰეინც მიულერი, საფრანგეთი
1953 ფაუსტო კოპი, იტალია
1954 ლოისონ ბობეტი, იტალია
1955 სტან ოსკერსი, ბელგია
1956 რ. ვან სეენბერგენი, ბელგია
1957 რ. ვან სეენბერგენი, ბელგია
1958 ერკოლე ბალდინი, იტალია
1959 ანდრე დარიგადე, საფრანგეთი
1960 რიკ ვან ლუი, ბელგია
1961 რიკ ვან ლუი, ბელგია
1962 ჟან სტაბლინსკი, საფრანგეთ
1963 ბენონ ბეჰეიტი, ბელგია
1964 იან იანსენი, ჰოლანდია
1965 ტომ სიმპსონი, დიდი ბრიტანეთი
1966 რუდი ალტიგი, გფრ
1967 ედი მერქსი, ბელგია
1968 ვიტორიო ადორნი, იტალია
1969 ჰარმ ოტენბროსი, ჰოლანდია
1970 ჟან-პოლ მონსერე, ბელგია
1971 ედი მერქსი, ბელგია
1972 მარინო ბასო, იტალია
1973 ფელიცე გიმონდი, იტალია
1974 ედი მერქსი, ბელგია
1975 ჰენ კუიპერი, ჰოლანდია
1976 ფრედი მარტენსი, ბელგია
1977 ფრანჩესკო მოზერი, იტალია
1978 გერი კნეტემანი, ჰოლანდია
1979 იან რაასი, ჰოლანდია
1980 ბერნარ ჰინაულტი, საფრანგეთი
1981 ფრედი მარტენსი, ბელგია
1982 ჟუზეპე სარონი, იტალია
1983 გრეგ ლემონი, აშშ
1984 კლოდ კრიკელონი, ჰოლანდია
1985 ზუპ ზოეტემელკი, ბელგია
1986 მორენო არგენტინი, იტალია
1987 სტეფენ როშე, ირლანდია
1988 მაურიციო ფონდრიესი, იტალია
1989 გრეგ ლემონი, აშშ
1990 რუდი ჰაენენსი, ბელგია
1991 ჯანი ბაგნო, იტალია
1992 ჯანი ბაგნო, იტალია
1993 ლანს არმსტრონგი, აშშ
1994 ლიუკ ლებლანი, საფრანგეთი
1995 აბრაჰამ ოლანო მანზანო, ესპანეთი
1996 იაოჰან მუზეუმი, ჰოლანდია
1997 ლორენ ბროსარი, საფრანგეთი
1998 ოსკარ კამენზინდი, შვეიცარია
1999 ოსკარ ფრეირე გომესი, ესპანეთი
2000 რომან ვაინსტეინსი, ლატვია
2001 ოსკარ ფრეირე გომესი, ესპანეთი
2002 მარიო ჩიპოლინი, იტალია
2003 იგორ ასტორლოა, ესპანეთი
2004 ოსკარ ფრეირე გომესი, ესპანეთი

სწაგზატკეცილო ველორბილა
მსოფლიოს ჩემპიონები – ქალები

1958 ე.იაკობსი, ლუქსემბურგი
1959 ივონ რეინდერსი, ბელგია
1960 ბერილ ბარტონი, დიდი ბრიტანეთი
1961 ივონ რეინდერსი, ბელგია
1962 მ.რ. გაილარდი, ბელგია
1963 ივონ რეინდერსი, ბელგია
1964 ემ. სონკა, სსრკ
1965 ელ. ეიჰოლცი, გდრ
1966 ივონ რეინდერსი, ბელგია
1967 ბერილ ბარტონი, დიდი ბრიტანეთი
1968 კორნელია ჰეიჯი, ჰოლანდია
1969 ე. მაკ ელმური, აშშ
1970 გ. გამბილონი, საფრანგეთი
1971 ა. კონკინა, სსრკ
1972 გ. გამბილონი, საფრანგეთი
1973 ნ. ვანდერბოეკი, ჰოლანდია
1974 გ. გამბილონი, საფრანგეთი
1975 ტრ. ფოპმა, ჰოლანდია
1976 კორნელია ჰეიჯი, ჰოლანდია
1977 ჟ. ბოსტი, საფრანგეთი
1978 ბეატე ჰაბეტსი, გფრ
1979 პეტრა დე ბრუინი, ჰოლანდია
1980 ბეტ ჰეიდენი, აშშ
1981 უტე ენზენაუერი, გფრ
1982 მენდი ჯოინსი, დიდი ბრიტანეტი
1983 მარიან ბერგლუნდი, შვეიცარია
1985 ჟენი ლონგო, საფრანგეთი
1986 ჟენი ლონგო, საფრანგეთი
1987 ჟენი ლონგო, საფრანგეთი
1989 ჟენი ლონგო, საფრანგეთი
1990 კატერინ მარსალი, საფრანგეთი
1991 ლ. ვან მოორსელი, ჰოლანდია
1993 ლ. ვან მოორსელი, ჰოლანდია
1994 მონიკა ვალვიკი, ნორვეგია
1995 ჟენი ლონგო, საფრანგეთი
1996 ბარბარა ჰეებუ, შვეიცარია
1997 ალესანდრა კაპელოტო, იტალია
1998 დიანა ზილიუტე, ლიტვა
1999 ედიტა პუსინკაიტე, ლიტვა
2000 ზინაიდა სტაჰურსკაია, ბულგარეთი
2001 ნიკოლ კუკი, დიდი ბრიტანეთი
2002 სიუზან ლიუნგსკოგი, შვეიცარია
2003 სიუზან ლიუნგსკოგი, შვეიცარია
2004 იუდიტ არნდტი, გერმანია

ქართული ველოსპორტი


საქართველოს ველოსპორტის ფედერაცია დაფუძნდა 1992 წლის 13 მარტს.
1992 წლიდან ველოსპორტის საერთაშორისო კავშირისა (UCI) და ევროპის ველოსპორტის კავშირის (UEC) წევრია.
პრეზიდენტები: ომარ ფხაკაძე (1992-93), ბიჭიკო ასკურავა (1994), ემზარ გელაშვილი (1995), შალვა საღარეიშვილი (1996), იოსებ გოცირიძე _ მოვალეობის შემსრულებელი (1996-98), ბესარიონ ნადირაძე (1998 -2012, ) ომარ ფხაკაძე (2012- წლიდან).


საქართველოში ველოსპორტი XIX საუკუნის მიწურულს შემოვიდა, როცა თბილისში, ყოფილი დიდი მთავრის (ახლანდელი უზნაძის) ქუჩაზე აიგო პირველი ველოტრეკი. ამ საქმის ერთ-ერთი თაოსანი იყო ცნობილი სამხედრო ინჟინერი, თავადი ვასილ ჯორჯაძე (1856-1927), რომელსაც საკმაოდ დიდი თანხა გაუღია. ტრეკის ამოქმედების ოფიციალურ თარიღად 1892 წელი სახელდება. ძველ ველოსიპედისტთა გადმოცემით კი აქ 1886 წლიდან უკვე იმართებოდა შეჯიბრებები, მაგრამ უსახსრობის გამო მალე დახურულა. 1893 წელს ტრეკი ვასილ ჯორჯაძეს გამოუსყიდია და ექვსთა ტურნირი მოუწყვია. პეტერბურგის ჟურნალ “ველოსიპედის” მიხედვით, ამ ტურნირში სწორედ ჯორჯაძეს გაუმარჯვია, თანაც _ დიდი უპირატესობით. ამიტომაც არის, რომ საქართველოს პირველ ველოსიპედისტად ვასილ ჯორჯაძეა აღიარებული. XX საუკუნის დასაწყისში სახელი გაითქვა ლადო კავსაძემ _ პოპულარულმა ველოსიპედისტმა, მოჭიდავემ, საოპერო და საესტრადო მომღერალმა. 1907 წლის 18 მაისს თბილისის ველოტრეკზე გამართულ “გრანდიოზულ ველოსამოტორო რბოლაში” (ასე იუწყებოდა იმდროინდელი აფიშები) კავსაძემ რუსთა სახელოვან სპორტსმენს სერგეი უტოჩკინს აჯობა და ჯილდოდ 300 მანეთი მიიღო. ამის შემდეგ კავსაძე წარმატებით გამოდიოდა ილერის, ტულის, ხარკოვისა და მოსკოვის ველოტურნირებში, პეტერბურგში კი, გარდა რუსებისა, დაუმარცხებია ინგლისელი, ამერიკელი და იტალიელი მრბოლელები.
1916 წელს წარმატებული მრეწველობის, ძმები ლგოტაკების შემწეობით საფუძვლიანად გადაკეთდა თბილისის ველოტრეკი. ლგოტაკები, სხვა საქველმოქმედო საქმეებთან ერთად, ველოსპორტსაც დიდ ყურადღებას უთმობდნენ: აწყობდნენ შეჯიბრებებს, აწესებდნენ პრიზებს, ფინანსურად ეხმარებოდნენ ხელმოკლე ველოსიპედისტებს. იმ პერიოდში წარმატებულ მრბოლელად ითვლებოდა საზღვარგარეთული ფირმა “დუქსას” მექანიკოსი ნიკოლოზ გაბრიელოვი, რომელსაც არაერთი ცნობილი უცხოელი მეტოქე დაუმარცხებია. 1910-იან წლებში ველოსპორტი ქუთაისშიც გავრცელდა, რასაც ხელი შეუწყო ყოფილი მიხაილოვის (ამჟამად ფალიაშვილის) ქუჩაზე ველოსიპედების საფირმო მაღაზიის გახსნამ. ამ მაღაზიის მეპატრონეს ვლადიმერ ტერკის თაოსნობით საღორიას ტყის მიდამოებში ხშირად იმართებოდა ველოსიპედისტთა შეჯიბრებები. 1920 წელს ქუთაისის “შევარდენის” ვარჯიშთავმა დათა ჯავრიშვილმა ჩამოაყალიბა ველოსიპედისტთა სექცია, “უმთავრესად ყურადღება ქონდა მიქცეული სიარულის სწავლას და ფიგურების კეთებას. აგრეთვე ველოსიპედელთა სექციის მიზანი იყო გაემართა შეჯიბრებები ურთიერთ შორის: ჩქარ სიარულზე, ნელ სიარულზე და ფიგურების კეთებაზე. დღემდის უმთავრესი ყურადღება მიქცეული ქონდა სიარულის სწავლას და ფიგურების კეთებას. საზოგადოებას ველოსიპედისტთა გუნდმა უჩვენა თავისი მოკლე ხნის ნამუშევარი, 9 მაისს, როდესაც იყო გამოსვლები ტან-სავარჯიშო საზოგადოება “შევარდენი”-ს. ახლო მომავალში მას მიზნად აქვს მოაწყოს შეჯიბრებები ველოსიპედელთა შორის და ექსკურსიები.” ( ჟურნალი ‘შევარდენი”. 1920 წელი, ქუთაისი).
სსრკ ჩემპიონატში ქართველთაგან პირველი გამარჯვებები მოიპოვა გიორგი ლეჟავამ, რომელმაც 1939-45 წლებში 4-ჯერ მოიგო სალიდერო რბოლა. 40-50-იან წლებში გამოირჩეოდნენ ავთანდილ გუნია, არკადი ხაბურზანია, ოთარ დადუნაშვილი, ვლადიმერ ძებინიაური, ედუარდ ჯიმშელეიშვილი. მათი გზა ღირსეულად გააგრძელა ქუთაისელმა სპრინტერმა ომარ ფხაკაძემ, რომელმაც ერთბაშად დაიპყრო სპორტული სიმაღლეები, 1965 წელს კი მსოფლიოს ჩემპიონის ტიტული მოიპოვა. ფხაკაძე მთელი 10 წელიწადი ლიდერობდა საბჭოთა ნაკრებში და პლანეტის ერთ-ერთ უძლიერეს სპრინტერად ითვლებოდა. სხავდასხვა თაობის ველოსიპედისტთა შორის საკავშირო და საერთაშორისო სარბიელზე წარმატებით გამოდიოდნენ შოთა კაცაძე, იგორ ვოლკოვი, ვლადიმერ პოპოვი, პეტრე ჩევარდოვი, ემზარ გელაშვილი, ოთარ მჭედლიშვილი და სხვ.
ველოსპორტის განვითარებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა 1972 წელს თბილისში აშენებულმა ცენტრალურმა ველოტრეკმა, რომელიც თავისი ტექნიკური მონაცემებით უტოლდებოდა იმდროინდელ მსოფლიოს საუკეთესო ტრეკებს. იმავე წლიდან რეგულარულად იმართებოდა პოპულარული საერთაშორისო ტურნირი საქართველოს ტელევიზიის პრიზზე, თბილისში ჩამოდიოდნენ პლანეტის უძლიერესი ველოსიპედისტე-ბი. ეს ტრადიცია 1989 წელს შეწყდა, მოგვიანებით კი, ეკონომიკური პრობლემების გამო, საქართველოში ველოსპორტის განვითარება მნიშვნელოვნად შეფერხდა.

ოლიმპიური თამაშები
III ადგილი
ომარ ფხაკაძე 1972


 მსოფლიოს ჩემპიონატი
I ადგილი
ომარ ფხაკაძე 1965

II ადგილი
ომარ ფხაკაძე 1969

პეტრე ჩევარდოვი 1979

III ადგილი
ომარ ფხაკაძე 1966

ემზარ გელაშვილი 1982

მსოფლიო ჩემპიონატი იუნიორებს შორის

I ადგილი
იური კაზაკოვი

II ადგილი
ოთარ მჭედლიშვილი

III ადგილი
მერაბ სურმავა